Goedaardige gynaecologische aandoeningen zijn aandoeningen van de schaamlippen, vagina, baarmoeder en eierstokken die klachten kunnen geven en vaak een behandeling vragen. Van sommige aandoeningen heb je geen last. Ze worden toevallig ontdekt bij een gynaecologisch onderzoek. Het gaat hier om een groep aandoeningen die niet kan uitzaaien zoals kwaadaardige gezwellen. We bespreken hier alleen de meest voorkomende gynaecologische aandoeningen.

Aandoeningen van de schaamlippen en vagina

Heel wat huidaandoeningen (moedervlekken, goedaardige gezwellen van de bloedvaatjes, goedaardige gezwellen van het bindweefsel, etc.) die op andere lichaamsdelen voorkomen, kunnen ook op de vagina en schaamlippen voorkomen.

• Lichen sclerosus et atrophicus (‘white spot disease’) is een huidziekte die vooral vrouwen na hun menopauze treft. De huidaandoening kenmerkt zich door goed omrande, lichte gekleurde zones met wondjes en bloedingen op de genitaliën, maar niet in de vagina. Onbehandeld kan de huidziekte de vaginale opening vernauwen en pijn veroorzaken bij seksueel contact.
• Lichen planus is een ontstekingsziekte die de slijmvliezen van de mond en vagina aantast. Erosies (beschadigingen, zweertjes) in de vagina bloeden dan na seksueel contact, geven een branderig gevoel en pijn. Het inbrengen van het speculum bij gynaecologisch onderzoek kan daardoor bloedingen geven. 

Aandoeningen van de baarmoederhals

De voornaamste klachten zijn slecht ruikende witte afscheiding, vaginale bloeding en wat bloedverlies na het vrijen. 

• Een Naboth-cyste ontstaat door verstopping van een klier ter hoogte van de baarmoederhals. Zelden zijn er symptomen. De cyste ziet eruit als een glazig bolletje en wordt doorgaans toevallig opgemerkt tijdens een gynaecologisch onderzoek (bv. bij afname van een uitstrijkje).
• Een cervicale poliep is een poliep van de baarmoederhals. Een poliep ziet eruit als een kleine paddenstoel, met een steeltje en een breder kopje. De grootte kan variëren van enkele millimeters tot enkele centimeters. 
• Condylomata zijn wratjes veroorzaakt door een besmetting met het HPV-virus (humaan papillomavirus). Ze worden overgedragen door seksueel contact. De wratjes zien er soms uit als kleine bloemkolen. 

Aandoeningen van het baarmoederlichaam

De belangrijkste klacht is abnormaal bloedverlies buiten de menstruatieperiode (menorragie). Ook na de menopauze kan bloedverlies optreden. 

• Een endometriumpoliep ontstaat aan de binnenwand van de baarmoeder (het endometrium). Het komt vaak voor bij vrouwen in de menopauze en bij vrouwen die hormoontherapie krijgen wegens borstkanker. Het belangrijkste symptoom is vaginaal bloedverlies. Men kan de poliep ook toevallig ontdekken bij echografie van de baarmoeder. 
• Een endometriumhyperplasie is een verdikking van de binnenwand van de baarmoeder. Het komt vooral voor in de overgang naar de menopauze. Endometriumhyperplasie veroorzaakt langdurige en hevige bloedingen. 
• Myomen (in de volksmond ook vleesbomen genoemd) zijn goedaardige gezwellen van het spierweefsel van de baarmoeder. Ze komen het meest voor tussen 40 en 50 jaar. Soms kunnen ze 10 cm groot worden. Ze veroorzaken doorgaans geen klachten. Myomen die tegen de binnenwand van de baarmoeder liggen, kunnen wel aanleiding geven tot hevige vaginale bloedingen, met soms bloedarmoede tot gevolg. Grote myomen drukken soms op de blaas of de darm. Dan heb je last van buikpijn en drang om naar het toilet te gaan.

Aandoeningen van de eierstokken

• Eierstokcysten zijn cysten die ontstaan op de eierstok. Ze komen voor bij 5 tot 10% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd en bij 3 à 15% na de menopauze. Vrouwen die een hormoonspiraal gebruiken, hebben er vaker last van. De cysten geven meestal geen klachten. Soms ontstaat een drukgevoel of pijn in de onderbuik. Door druk op de blaas moet je vaker plassen. Wanneer de cyste gedraaid zit of openscheurt, kan dit hevige pijn uitlokken.
• Een infectie van de cyste is ook mogelijk. Op de eierstok kan zelfs een abces ontstaan. Dit gaat altijd gepaard met koorts.

Hoe stelt je gynaecoloog de aandoeningen vast?

De meeste aandoeningen worden vastgesteld tijdens een routine gynaecologisch onderzoek. Meestal gebeurt dan ook een uitstrijkje van de baarmoederhals. De (huis)arts kan sommige letsels met een speculum zien. Is er twijfel, dan zal hij/zij je verwijzen naar de gynaecoloog voor een echografie, en zo nodig voor een biopsie (wegname van een stukje verdacht weefsel voor verder onderzoek in het lab).

Wat kan je arts doen?

Omdat het om goedaardige aandoeningen gaat, is het niet altijd nodig om te behandelen. 

• Naboth-cysten en poliepen groter dan 1 cm kan de arts vrij eenvoudig verwijderen.
  Er zijn verschillende manieren om condylomata te behandelen:
  • Wegbranden
  • Wegsnijden
  • Aanstippen met podofylline (een stof die de groei van huidcellen remt)
  • Bevriezen.
• Endometriumhyperplasie wordt behandeld met medicatie. In geval van hevige bloedingen of bij evolutie naar een kwaadaardig letsel, neemt men soms de baarmoeder weg. 
• Myomen zonder klachten vragen enkel een regelmatige controle. Snelgroeiende myomen worden meestal verwijderd. Is er geen zwangerschapswens meer, dan wordt de baarmoeder veelal weggenomen (hysterectomie). In het andere geval wordt enkel het myoom verwijderd. 
• Kleine niet-verdachte eierstokcysten behoeven geen behandeling en verdwijnen vaak spontaan. Grote cysten vragen verder onderzoek of een regelmatige controle. Een cyste met een diameter groter dan 10 cm wordt meestal verwijdert. 
• De langetermijnbehandeling (jaren) van lichen sclerosus bestaat uit een cortisonecrème en verzachtende zalf die de symptomen verlichten en de voortgang (progressie) vertragen. Net als lichen planus vraagt deze aandoening jaarlijkse een gynaecologische controle omdat het een voorloper van kanker kan zijn.